Orłowski Zenon (1871–1948), lekarz, profesor chorób wewnętrznych Uniw. Wil. i profesor balneologii, klimatologii i fizjoterapii Uniw. Łódz. Ur. 28 X (8 XI) w folwarku Norwidpol w pow. borysowskim ziemi mińskiej, był synem Franciszka, zarządcy majątku Tukałły Milcz na Mińszczyźnie, i Pauliny z Onichimowskich, bratem Witolda Eugeniusza (zob.). Wstępne nauki pobierał w domu. W r. 1882, gdy cała rodzina przeniosła się do Wilna, O. wstąpił do II Gimnazjum klasycznego. Podczas studiów utrzymywał się z korepetycji. Gimnazjum ukończył w czerwcu 1891 ze złotym medalem i rozpoczął studia w Wojskowej Akademii Medycznej w Petersburgu. Ukończył je z opóźnieniem na skutek gruźlicy płuc i dyplom otrzymał w r. 1897 cum eximia laude. W styczniu 1898 wstąpił jako hospitant do szpitalnej kliniki chorób wewnętrznych F. I. Pasternackiego w Petersburgu, od 1 X 1898 – 1 VII 1899 zwalczał epidemię dżumy w obwodzie Samarkandy, potem powrócił do kliniki na dawne stanowisko. W r. 1902 uzyskał doktorat medycyny z pracy wykonanej w pracowni farmakologicznej N. Krawkowa, pt. O vlijanii myšjaka na rost i chimičeskij sostav Aspergilli nigri (Pet. 1902, druk. po polsku pt. Wpływ arsenu na rozwój i skład chemiczny „Aspergilli nigri”, „Pol. Arch. Nauk. Biologicznych i Lek.” 1903 z. 2). Ogłaszał prace o zatorze tętnicy głównej („Russkij Vrač” 1903, „Przegl. Lek.” 1903), bakteriologicznym rozpoznawaniu duru brzusznego („Russkij Vrač” 1903), rozpoznawaniu raka żołądka (tamże 1904), wzajemnym stosunku braku soku żołądkowego i tzw. colitis protozoica (tamże 1905 i „Przegl. Lek.” 1905), pierwotnym raku płuc („Russkij Vrač” 1906) i in. Prace te referował też na zebraniach Koła Lekarzy Polaków w Petersburgu, którego był członkiem. Należał też do założycieli Związku Lekarzy i Przyrodników Polskich w Petersburgu.
Chcąc uzyskać habilitację, O. prowadził badania nad patologią serca i naczyń krwionośnych oraz badania doświadczalne nad miażdżycą naczyń u królika. Prace o doświadczalnej miażdżycy tętnicy głównej u królika ogłaszał w „Russkim Vraču” (1905, 1907) i w „Przeglądzie Lekarskim” (1906). W r. 1906 uzyskał habilitację z chorób wewnętrznych i veniam legendi przy klinice szczegółowej patologii chorób wewnętrznych, do której przeniósł się, gdy A. P. Fawickij został tam profesorem. Wykładał też choroby wewnętrzne w wojskowej szkole felczerskiej (1905–10), w dwóch szkołach dentystycznych Wągl-Świderskiej i Sutkina (1906–17), a ponadto jednocześnie od r. 1911 objął wykłady chorób wewnętrznych oraz kierownictwo kliniką chorób wewnętrznych (na 150 łóżek) w szkole pomocnic lekarskich Rosyjskiego Czerwonego Krzyża. Od r. 1905 do pierwszej wojny światowej zamieszczał streszczenia ze wszystkich polskich czasopism lekarskich w czasopiśmie „Vračebnaja Gazeta”, której komitetu redakcyjnego był członkiem, jednocześnie referował prace rosyjskie w „Przeglądzie Lekarskim”. Przez cały czas swego pobytu w Rosji opłacał składki na rzecz Macierzy Polskiej. Latem wyjeżdżał do zdrojowisk na Kaukazie Kisłowodsk i Borżom, gdzie praktykował oraz prowadził badania z zakresu klimatologii i balneoterapii. Prowadził w Petersburgu praktykę lekarską. Podczas pierwszej wojny światowej zmobilizowany i przydzielony jako ordynator do największego szpitala wojskowego w Petersburgu (Mikołajewski Szpital Wojskowy), prowadził jednocześnie wykłady akademickie. Po A. Fawickim O. wykładał szczegółową patologię i terapię chorób wewnętrznych w l. 1917–20. W r. 1921 pełnił obowiązki lekarza mieszanej komisji sanitarnej polsko-rosyjskiej oraz lekarza delegacji polskiej do spraw opcji i repatriacji.
W lipcu 1922 O. wrócił do Polski i został mianowany 19 X profesorem zwycz. diagnostyki i terapii ogólnej chorób wewnętrznych Wydziału Lekarskiego Uniw. Wil. i zorganizował tu I klinikę chorób wewnętrznych w Szpitalu Św. Jakuba, którą otworzył w listopadzie 1924. W l. 1923–7 kilkakrotnie był rok po roku wybierany na dziekana Wydziału Lekarskiego, a później prorektora. Poznał uzdrowiska polskie, uzyskał z Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego środki na zorganizowanie wycieczek studentów i asystentów Wydziału Lekarskiego wileńskiego do zdrojowisk polskich w lecie 1929, 1930 i 1932. W r. 1932 nawiązał kontakt z Państwowym Zakładem Zdrojowo-Kąpielowym w Busku, chcąc podjąć badania tamtejszej wody mineralnej. Wkrótce jednak prace przerwano, gdyż ze względów finansowych 1 X 1934 O. został przeniesiony w stan spoczynku, a jego klinika zamknięta.
O. zajął się praktyką lekarską i pracami naukowymi. W r. 1937 został członkiem Państwowej Rady do spraw Uzdrowiskowych. Ogłosił w tym okresie: W sprawie cholecystografii („Pol. Gaz. Lek.” 1930, z Włodzimierzem Krotowem), Leczenie emanacją radu w zdrojowiskach polskich oraz wskazania do tego leczenia („Medycyna” 1932), Choroby gruczołów dokrewnych i choroby narządów ruchu (w: „Terapia szczegółowa” pod red. F. Malinowskiego, Wyd. 2., W. 1934 wspólnie z A. Rossetem), Badanie lekarskie chorych (w: „Patologia, diagnostyka i terapia” W. 1936, której to książki był współredaktorem), O katalitycznych własnościach wody mineralnej ze źródła nr 1 (Michalskiego) w Busku-Zdroju („Medycyna” 1936 i po niemiecku w „Die Balneologie” 1937, wspólnie z E. Kołoszyńskim), Naukowe podstawy zdrojownictwa, Zdroje i uzdrowiska polskie. (W. 1936). Był członkiem komitetu redakcyjnego „Gruźlicy” (1925–39). Podczas drugiej wojny światowej był konsultantem poliklinik w Wilnie.
W lipcu 1945 jako repatriant przybył do Łodzi, gdzie w r. 1946 został mianowany profesorem balneologii, klimatologii i fizykoterapii Uniw. Łódz. Zorganizował nową katedrę, zgromadził materiały o uzdrowiskach Dolnego Śląska, chcąc uzupełnić swoją książkę Naukowe podstawy zdrojownictwa. Opracował wydany w Wilnie w r. 1933 skrypt swoich wykładów pt. Diagnostyka chorób wewnętrznych (Ł. 1947), założył i kierował w Łodzi przychodnią do walki z gośćcem, zaprojektował klinikę przeciwgośćcową. Opracował dla Wydziału Lekarskiego szczegółowy regulamin. O. był m. in. członkiem Wileńskiego Tow. Lekarskiego, członkiem korespondentem PAU (od r. 1945). Zmarł 29 III 1948 na gruźlicę płuc w Łodzi, pochowany został na cmentarzu na Radogoszczu.
W małżeństwie z Olgą z domu Ryżkow miał dwoje dzieci: Zbigniewa (ur. 1925), docenta chorób wewnętrznych w Akademii Medycznej w Łodzi, i Olgę Teresę (ur. 1927), zamężną Mioduszewską, docenta anatomopatologii w Instytucie Onkologii w Warszawie.
Fot. w Gł. B. Lek. w W.; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Peretiatkowicz-Sobeski, Współcz. kultura pol.; Who’s who in Central and East-Europe 1933/34, Zurich 1935; toż, 1935/36, Zurich 1937; Who’s who in world medicine, London 1939 s. 433; Nieciowa, Członkowie AU oraz PAU; Uniwersytet Łódzki. Skład osobowy i spis wykładów na rok akademicki 1948–1949, Ł. 1948 s. 61; – Dziesięciolecie medycyny w Polsce Ludowej 1944–1954, W. 1956 s. 607; Księga pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, Wil. 1929 II 474–6 (spis prac); Orłowski W. E., Koło Lekarzy Polaków w Petersburgu (1901–1907), „Arch. Hist. Med.” T. 27: 1964 nr 4 s. 385–90; Trzebiński S., Wydział Lekarski Uniwersytetu Stefana Batorego w latach 1919–1929, Wil. 1931 s. 15–18, 20, 22, 26, 53, 56, 58–100; – „Pol. Tyg. Lek.” T. 3: 1948 s. 673–5 (spis prac, fot.); „Przegl. Lek.” T. 4: 1948 s. 259–61 (spis prac, fot.); „Roczn. PAU” 1946/7 (spis prac); – Informacja katalogowa z B. Akad. Med. w Ł.; Informacje córki Olgi Mioduszewskiej.
Teresa Ostrowska